Theocratie, de regeringsvorm waarbij God direct regeert, is weer helemaal terug van weggeweest. Denk bijvoorbeeld aan Iran, Al Qaida of IS. En op dit moment zijn Amerikaanse evangelicals bezig om via het Witte Huis stevig grip te krijgen op politiek en wetgeving. Ze zien in Trump een man van God die er voor zal zorgen dat het land weer volgens Gods morele normen bestuurd wordt.
Het is dan ook niet vreemd dat de huidige administratie te pas en te onpas naar God verwijst. Recentelijk nog stelde Jeff Sessions, de Amerikaanse Procureur Generaal, dat het scheiden van ouders en kinderen bij asielzoekers in de VS gerechtvaardigd was. Waarom? Omdat de Bijbel zegt dat je de overheid moet gehoorzamen. De zet van Sessions was een klassieke theocratische zet: beroep doen op een goddelijke orde.
Theocratieën gaan echter gebukt onder een innerlijke tegenstrijdigheid. Theocraten stellen dat het God is die iets wil, maar de kennis van die wil is altijd afkomstig van de theocraat die vooraf heeft bepaald wat Gods wil is. De theocratische elite bepaalt, interpreteert en verklaart Gods wil voor de natie.
marginaliteit
Een typisch bijproduct van elke theocratie is dan ook dat er marginale groepen zijn, die in de ogen van de elite niet voldoen aan Gods wil en daarom diverse gradaties van buitensluiting ondervinden: discriminatie, verlies van rechten, zondebok zijn; het hangt allemaal af van Gods wil.
Interessant genoeg komt God—ongeacht wie of wat God is—er niet echt aan te pas. Zij of Hij functioneert hoofdzakelijk als de symbolische rechtvaardiging van een menselijk ingestelde hiërarchie en orde. God is zo een vrijbrief voor onderdrukking. De één z’n hemel is de ander z’n hel!
Nu voelen gelovigen zich soms wat ongemakkelijk, want bedoelde Jezus eigenlijk niet een theocratie toen hij de komst van Gods koninkrijk aankondigde? Spreekt hij nu juist niet over die typisch theocratische afrekening met de vijanden “van God” wanneer het einde der tijden aanbreekt? Was Jezus dan eigenlijk niet óf een wolf in schaapskleren óf een misleide ziel? Antwoord: nee!
theocratie versus koninkrijk
We moeten oog hebben voor het enorm subversieve karakter van Jezus’ visie op Gods koninkrijk. Het koninkrijk van God staat haaks op het ideaal van een theocratie. Jezus zei bijvoorbeeld dat het koninkrijk Gods reeds onder de mensen was. Het was een transformerend zuurdeeg, een grassroots beweging die de wereld van onderaf veranderde in plaats van boven af.
Het gaat er in dat koninkrijk ook niet om een bepaald gedrag af te dwingen, maar om anderen onbaatzuchtig lief te hebben. In plaats van politieke organisatie is er organische groei; geen heerschappij maar dienstbaarheid. Anderen zet je niet naar jouw hand, maar je zet je leven in voor de anderen. Zoals Jezus zelf deed, zeg maar: middels zwakheid in plaats van macht.
Maar wat moeten we dan met de waarschuwing voor het oordeel van de Zoon des Mensen? De sleutel voor een goed verstaan van deze oordeel-teksten vinden we in Mattheüs 25, waar een beker water het verschil maakt. Deze passage toont de tegenstelling tussen Gods koninkrijk en het Joodse theocratische ideaal. Degenen die afgewezen worden zijn blijkbaar heel erg gelovig. Maar ze hebben echter verzuimd om te zien naar de zwakken en gemarginaliseerden. In Jezus’ woorden: “Ik verzeker jullie: alles wat jullie voor een van deze onaanzienlijke niet gedaan hebben, hebben jullie ook voor mij niet gedaan.” Die kan Jeff Sessions in z’n zak steken; trouwens het hele Westerse christendom kan dat.
herlezen
Alternatieven voor theocratie zijn niet het atheïsme of de moderne welvaartsstaat. Beide zijn zelf zo kwetsbaar gebleken voor seculaire vormen van theocratie zoals het Stalinisme of het neoliberalisme. Het beste tegengif vinden we juist in de woorden van de man in wiens naam abusievelijk zoveel theocratische pogingen ondernomen zijn. Jezus’ idee over het koninkrijk is radicaal anders en als zodanig het beste wapen in de strijd tegen de alliantie van autoritaire politiek en religieus fanatisme.
Evangelicalen in de VS zouden er goed aan doen Jezus te herlezen. Niet alleen is het beroep op de Bijbel door Sessions een klassiek voorbeeld van bewijstekstjes selecteren, de hele gedachtegang die het Witte Huis als baken van godsgezag ziet is door en door onchristelijk ongeacht de ideologie die daar wordt nagestreefd.
